تدریس ریاضی و هوش های چندگانه (قسمت اول)

کلاس درس ریاضی برای بسیاری از دانش آموزان به خودی خود استرس زا است اما جالب است که بدانیم بخش کمی از این مشکل مستقیما به خود درس ریاضی باز می گردد. تحقیقات زیادی در سراسر دنیا نشان می دهند که آنچه موجب نگرانی و یا دلسردی دانش آموزان از موفقیت در ریاضی می شود، بیش از آنکه مربوط به مباحث آن باشد، به روش تدریس ریاضی وابسته است. معمولا معلم های ریاضی، روش واحدی را برای تدریس آن به کار می برند، درس را توضیح می دهند پای تخته چند مسئله حل می کنند و سرانجام چند تمرین کلاسی و تکلیف منزل به بچه ها می دهند و این تمام کاری است که در اکثر کلاس های ریاضی انجام می شود. اما آیا به راستی این روش تدریس در یادگیری دانش آموزان موثر است؟

هاوارد گاردنر، در سال 1983، بحث مهمی را وارد روان شناسی یادگیری نمود مبحثی که او گشوده بود به تئوری هوش های چندگانه مشهور شد. او براین باور بود که هوش، مفهومی مستقل و یکپارچه نیست بلکه انسان ها هوش های مختلفی دارند و هر یک در برخی از جنبه های مختلف هوش، نقاط قوت و ضعف دارند. او در تئوری خود هشت نوع هوش مختلف را معرفی کرد: هوش کلامی، هوش ریاضی- منطقی، هوش بدنی-حرکتی، هوش فضایی-دیداری، هوش طبیعی، هوش موسیقایی، هوش اجتماعی، هوش درون فردی. که البته بعدها یک نوع دیگر هوش را هم به تئوری خود اضافه نمود که از آن به عنوان هوش وجودی نام برد.

کاربرد تئوری هوش های چندگانه گاردنر بیش از هر جای دیگر در روان شناسی آموزشی خود را نشان داد. آموزشگران زیادی در سراسر جهان سعی در تطبیق روشهای تدریس خود در کلاس های درس بر اساس تئوری هوش های چندگانه کردند و موفقیت های چشمگیری نیز به دست آوردند. این تئوری مدعی است که انسان ها به روش های مختلفی می آموزند و روش یادگیری آنها منطبق بر انواع هوش های آنهاست. به عبارت دیگر بسته به اینکه هر کس در کدام یک از انواع هوش، قوی و مستعد باشد، روش یادگیری او نیز منطبق با نیازها و خصائص آن هوش طبقه بندی می شود. برای مثال فردی که هوش موسیقایی بالایی دارد، از طریق شنیدن اصوات و آهنگ ها می تواند بیاموزد کسی که هوش کلامی بالایی دارد از راه سخن گفتن، نوشتن و ارتباطات کلامی، یاد می گیرد و به همین ترتیب سایر انواع هوش نیز بر روش یادگیری انسان ها تاثیر می گذارد. به نظر گاردنر کلاس درس موفق، کلاسی است که از همه انواع هوش برای تدریس مواد آموزشی استفاده شود تا بیشترین بازده و بیشترین یادگیری توسط دانش آموزان به دست آید.

بی شک تدریس ریاضی نیز نمی تواند از این قاعده مستثنا باشد. روش های یادگیری مختلف منطبق با هوش های چندگانه در تدریس و یادگیری ریاضی نیز موثر است در این مقاله به تفکیک بر روش هایی متمرکز می شویم که از طریق به کارگیری هوش های چندگانه به تدریس مباحاث ریاضی کمک می شود:

هوش موسیقایی و آموزش ریاضی:
افرادی که دارای هوش موسیقایی بالا هستند، از طریق گوش دادن به اصوات و آهنگ ها می آموزند. این افراد به راحتی قادرند ضرباهنگ را تشخیص دهند، ریتم را پی بگیرند و به طور کلی ذهن آهنگین و موزونی دارند. از این نظر در کلاس درس نیز از طریق گوش دادن، تشخیص تم و لحن می آموزند. برای کمک به این افراد در یادگیری ریاضی می توان از این طرق عمل کرد:

–    هر جا که می توانید از آهنگ ها و موسیقی استفاده کنید. برای مثال جدول ضرب را با یک ریتم آهنگین بخوانید و دانش آموزان را تشویق کنید آن را به طور آهنگین به ذهن بسپارند.

–    به دانش آموزان اجازه بدهید اگر دوست دارند هنگام حل مسئله و تمرکز بر مباحث ریاضی از یک موسیقی پس زمینه استفاده کنند. موسیقی به آنها آرامش می دهد و کمک می کند بیشتر روی مباحث درسی متمرکز شوند.

–    دانش آموزان را تشویق کنید نواختن یک ساز را آغاز کنند و موسیقی بیاموزند. تحقیقات زیادی، رابطه بین یادگیری موسیقی و ریاضی را به اثبات رسانده اند. موسیقی سراسر خلاقیت در قالبی منظم و ریتمیک است و یک آهنگ را هم از نظر اصوات و هم نظم هجایی می توان به زبان ریاضی ترجمه کرد. یادگیری موسیقی به طور غیر مستقیم به درک مفاهیم ریاضی کمک شایانی می کند.

هوش کلامی و آموزش ریاضی:
این دانش آموزان از طریق صحبت کردن، نوشتن و خواندن می آموزند بنابراین باید سعی کنید ارتباطی را بین زبان و ریاضی برقرار کنید:

–    درس را توضیح دهید. مراحل حل مسئله و حتی نوع دیدگاه خود را به مباحث ریاضی مطرح کنید در مورد روش حل مسئله در کلاس بحث کنید و از دانش آموزان نیز بخواهید شیوه حل مسئله را به زبان خود شرح دهند. توضیح مباحث ریاضی به درک عمیق دانش آموزان با هوش کلامی بالا کمک می کند.

–    منابع مطالعاتی به دانش آموزان با هوش کلامی بالا کمک می کند که از طریق خواندن، بیاموزند. کتاب های درسی و کمک درسی که حاوی توضیحات در مورد مفاهیم و روش های حل مسئله هستند به این دانش آموزان کمک می کنند با فراغ بال و آرامش کافی در وقت آزاد خود به مطالعه و تعمق در مباحث ریاضی بپردازند. به دانش آموزان خود چند منبع مطالعاتی نظیر کتاب، جزوه درسی، و سایت های اینترنتی آموزشی معرفی کنید.

–    سعی کنید کلمات و اصطلاحات علمی رایج در ریاضی را برای دانش آموزان موشکافی کنید و ریشه کلمات را بیابید. برای مثال وقتی به مبحث مثلث ها می رسید توضیح بدهید مثلث یعنی چه، یا اینکه مثلث متساوی الاضلاع، یا متساوی الساقین، چه معنای لغوی دارد. وقتی دانش آموزان با ریشه یک لغت یا اصطلاح ریاضی آشنا می شوند، درک عمیق تری نسبت به خصوصیات آن در علم ریاضی و هندسه نیز کسب می کنند.

هوش بدنی- حرکتی و آموزش ریاضی:
دانش آموزانی که هوش حرکتی بالایی دارند، عاشق جست و خیز و حرکت هستند این افراد از ساکن نشستن و گوش دادن به سخنرانی های طولانی خسته می شوند. آنها نیاز دارند هنگام یادگیری قسمتی از بدن خود را حرکت دهند. بنابراین:

–    به این دانش آموزان اجازه بدهید آزادانه در کلاس حرکت کنند اگر لازم است جلوی تخته بیایند یا به میز همکلاسی های خود سرکشی کنند. اجازه بدهید اگر دوست دارند وقتی شما مشغول تدریس ریاضی هستید، بایستند یا کمی در جای خود جا به جا شوند. حرکت به جای اینکه سبب حواسپرتی آنها شود، به آنان تمرکز بیشتری می بخشد.

–    به این دانش آموزان کمک کنید برای درک مباحث ریاضی از بدن خود استفاده کنند. حرکت دست ها وانگشتان و یا حتی قسمت هایی از بدن می تواند به آنها کمک کند بین مفاهیم ریاضی و بدن خود ارتباط ایجاد کنند. استفاده از انگشتان برای شمردن در سالهای اول ابتدایی به این دانش آموزان کمک زیادی می کند. استفاده از ابزار، و وسایل کمک آموزشی که قادر به جا به جا کردن آنها باشند، به این کودکان امکان درک عمیق از ریاضی را می دهد.

–    مباحث ریاضی را با حرکت و جنبش مخلوط کنید. اگر درس اشکال هندسی را می دهید با گچ روی زمین، مثلث یا مربع بکشید و از این دانش آموزان بخواهید روی راس های آن بایستند یا از روی اضلاع حرکت کنند. کارهای دستی مثل ساختن احجام هندسی و حرکت در فضای کلاس به درک مباحث ریاضی کمک می کند.